Każdy człowiek potrzebuje pożywienia, które dostarczy ciału energii oraz substancji odżywczych niezbędnych do jego prawidłowego funkcjonowania. W normalnych warunkach organizm sam informuje, że potrzebuje konkretnych składników – ta podstawowa czynność życiowa nazywana jest apetytem. W wyniku chorób lub zaawansowanego wieku może jednak dojść do zaburzenia apetytu, które objawia się tym, że człowiek odmawia spożywania jedzenia.
Jakie są przyczyny i konsekwencje braku apetytu?
O apetycie na co dzień niewiele myślimy i nie zastanawiamy się, w jaki sposób działa. Co więcej – powszechne jest przekonanie, że możemy decydować o tym, czy mamy na coś ochotę, czy też nie. Dlatego też brak apetytu często jest postrzegany jako świadoma niechęć czy wręcz nawet złośliwość osoby, która odmawia jedzenia. Niestety, problem ten jest dużo bardziej skomplikowany i z pewnością nie da się go rozwiązać, wmuszając w kogoś jedzenie. Dlaczego osoby starsze doświadczają braku apetytu? Przyczyn takiego stanu może być bardzo wiele, a jedną z nich jest spowolnienie metabolizmu wynikające z wieku. Organizm starszej osoby nie jest w stanie przetworzyć dostarczanej energii oraz związków organicznych, mimo że ich stale potrzebuje – dlatego nawet kiedy organizm wyraźnie odczuwa niedobór żywności, nie jest w stanie wytworzyć odpowiednich bodźców, które skłoniłyby go do jedzenia. Kolejną częstą przyczyną zaburzenia łaknienia jest przyjmowanie określonych rodzajów leków, które wpływają na odczuwanie smaków i zapachów. Sam smak również odgrywa istotną rolę w regulacji łaknienia. Podobnie jak pozostałe zmysły, zmysł smaku i powonienia z czasem ulega przytępieniu – seniorzy, których nie będą zadowalać podawane posiłki również mogą odmówić ich spożywania. Ważnym punktem na liście przyczyn zaburzenia łaknienia są problemy natury psychicznej (np. depresja czy demencja), a także słaba kondycja fizyczna organizmu. Niezależnie jednak od powodów, zaburzenia apetytu prowadzą nieuchronnie do coraz większego niedożywienia organizmu, który z czasem słabnie i staje się bardziej podatny na choroby i infekcje.
Co zrobić, gdy senior nie odczuwa apetytu?
Brak apetytu u seniora to bardzo poważny problem, który wymaga od opiekuna seniora odpowiedniego postępowania. Przede wszystkim należy ustalić, z jakiego powodu podopieczny nie chce przyjmować pokarmów, gdyż tylko ta wiedza pozwala dobrać prawidłowe środki zaradcze. Na rynku dostępne są co prawda specjalne preparaty, które pobudzają apetyt, jednak ich stosowanie nie rozwiązuje w żadnym stopniu problemu, który jeśli zostanie zignorowany, może mieć bardzo poważne konsekwencje. Zanim sięgniemy po tego typu środki należy sprawdzić, czy brak apetytu nie jest spowodowany przez:
- Choroby przewlekłe – lista schorzeń mogących odbijać się na poziomie łaknienia jest długa i obejmuje między innymi niewydolność nerek, nowotwory, choroby układu pokarmowego, depresję oraz demencję. W walce z brakiem apetytu należy w pierwszej kolejności wykluczyć choroby, co oznacza konieczność konsultacji z lekarzem.
- Przyjmowane leki – w wielu przypadkach zaburzenia łaknienia mogą być wynikiem zażywania leków na typowe dla starczego wieku choroby. Jeśli farmaceutyki wywołują takie skutki uboczne, należy poprosić lekarza osoby starszej o przypisanie innych leków lub zmniejszenie dawek, o ile jest to możliwe.
- Osłabione zmysły węchu i smaku – podobnie jak w przypadku wzroku i słuchu, również powonienie i zmysł smaku mogą z wiekiem ulec przytępieniu. Osoba doświadczająca tego po prostu nie będzie w stanie docenić smaku nawet ulubionych potraw. W takiej sytuacji rozwiązaniem może być zmiana w jadłospisie, wzbogacanie potraw o większą ilość przypraw. Należy jednak unikać intensywnego solenia, nawet jeśli senior uważa, że jedzenie jest niedostatecznie słone. Nadmiar sodu może mieć poważne konsekwencje, np. w przypadku nadciśnienia tętniczego.
- Problemy z jamą ustną – bardzo często seniorzy odmawiają przyjmowania pokarmów, gdyż przeżuwanie powoduje u nich dyskomfort oraz ból. Powodem mogą być często występujące w zaawansowanym wieku choroby zębów i dziąseł, a także braki w uzębieniu. Jeśli podopieczny nosi protezy zębowe, należy upewnić się, że są one dobrze dopasowane i nie utrudniają przeżuwania. Dużym ułatwieniem dla osób starszych będzie podawanie im potraw, które nie wymagają intensywnego gryzienia, np. kremów z warzyw.
- Brak aktywności fizycznej – sport naturalnie wzmaga apetyt. Jeśli wykluczyliśmy problemy zdrowotne i inne, warto upewnić się, że senior zażywa dostatecznej ilości ruchu, szczególnie na świeżym powietrzu.
Jak podawać posiłki seniorowi?
Niezależnie od przyczyn, brak apetytu powoduje, że spożywanie posiłków nie jest żadną przyjemnością, lecz przykrym obowiązkiem – w końcu nikt nie lubi wmuszać w siebie jedzenia. Dlatego może zdarzyć się, że osoba starsza będzie starać się z całych sił, by tego unikać. Jak zachęcić ją do jedzenia? Przede wszystkim warto zadbać o odpowiednie nawyki żywieniowe:
- Podawaj posiłki regularnie i często – spożycie dużej porcji jedzenia może być dla seniora cierpiącego na zaburzenia łaknienia zbyt trudne. Dlatego dobrym zwyczajem jest podawanie kilku małych posiłków w ciągu dnia. Ważne jest, żeby pojawiały się one o z góry ustalonych porach dnia, co pozwoli zredukować potencjalny stres związany z jedzeniem.
- Podawaj posiłki atrakcyjne wizualnie – nie jest tajemnicą, że to, wygląd potraw ma duży wpływ na to, jak chętnie zostaną zjedzone. Jeśli senior odmawia spożywania posiłków, warto postarać się, by prezentowały się one okazale na talerzu. W tym pomocne będzie stosowanie świeżych, kolorowych warzyw.
- Doprawiaj potrawy – niektóre przyprawy, takie jak cząber, czosnek, koper, czosnek, kolendra czy tymianek zawierają dużą ilość olejów eterycznych, które naturalnie pobudzają zmysł smaku i węchu. Dodając ich nieco więcej do posiłków możesz łatwiej nakłonić seniora do jedzenia.
- Pamiętaj o odpowiedniej atmosferze podczas posiłków – nie ulega wątpliwości, że posiłek spożywany w miłym towarzystwie smakuje lepiej. Na seniora motywująco może działać to, że jego opiekun zje posiłek wraz z nim. Ponadto należy unikać stresowania podopiecznego – nie popędzać go, nie zmuszać do jedzenia, gdyż przyniesie to efekt odwrotny do zamierzonego. Jeśli to możliwe, powinno się również unikać wyręczania seniora w czynnościach takich jak krojenie jedzenia.
Nade wszystko należy pamiętać, by wszelkie zmiany do jadłospisu wprowadzać dopiero po skonsultowaniu sytuacji z lekarzem lub dietetykiem. Działanie na własną rękę może mieć bardzo poważne konsekwencje dla zdrowia osoby starszej.