Wzrok przez wiele osób uważany jest za najważniejszy ze zmysłów, gdyż to za jego pośrednictwem otrzymujemy najwięcej informacji na temat otaczającego nas środowiska. Dlatego życie osób, które nie widzą – czy to od urodzenia, czy też w wyniku chorób lub wypadków – jest diametralnie różne od życia osób obdarzonych dobrym wzrokiem. Profesjonalny opiekun osób niewidomych i ociemniałych powinien zdawać sobie z tego sprawę.
W języku potocznym wszystkie osoby, które nie widzą lub mają poważne problemy ze wzrokiem określa się mianem „niewidomych”. Poprawnie jednak niewidomymi powinno nazywać się osoby, które nie widzą od urodzenia lub utraciły wzrok przed 5 rokiem życia i nie reagują na żadne bodźce wzrokowe lub ich reakcja na nie jest bardzo ograniczona (np. są w stanie zlokalizować źródło silnego światła, lecz nie potrafią określić jego charakteru). Ponieważ osoby te dorastają ze swoją niepełnosprawnością, zazwyczaj bardzo dobrze radzą sobie w codziennym życiu i bez problemy wykonują wiele czynności, takich jak ubieranie się, higiena osobista czy spożywanie posiłków. Ponadto wyróżniamy osoby:
To, w jaki sposób należy opiekować się daną osobą, uzależnione jest od stopnia jej niepełnosprawności, a także indywidualnych możliwości.
Osoby niewidzące, słabowidzące i ociemniałe doświadczają otoczenia w zupełnie inny sposób, niż widzący – nie korzystają ze wzroku, ale często zwracają uwagę na wiele innych szczegółów, które mogą umknąć oczom. Warto o tym zawsze pamiętać i postarać się zrozumieć ich perspektywę. Przykładowo, podczas wyjść do wcześniej nieznanych miejsc warto opowiadać podopiecznemu, co znajduje się w okolicy. W ten sposób dajemy mu szansę stworzyć sobie swego rodzaju mapę w pamięci, która pozwoli odnaleźć się w otoczeniu i przez to da poczucie bezpieczeństwa. Podobnie jest w przypadku obiektów, które pojawiają się w mieszkaniu, a mogą stanowić potencjalną przeszkodę dla seniora – musi on mieć dość czasu, by zapoznać się z taką nowością, zbadać ją po swojemu i przyzwyczaić do jej obecności.
Brak wzroku pozbawia człowieka dużej części informacji na temat otoczenia. Niewidoma osoba nie jest w stanie w taki sam sposób określić, co znajduje się w jej pobliżu, nawet jeśli ma lepiej rozwinięte pozostałe zmysły. Dlatego to opiekun seniora powinien stać się jego oczami – a do tego niezbędna jest odpowiednia, sprawna komunikacja. Jest to szczególnie istotne podczas aktywności typu spacery. Zadaniem opiekuna jest zachowanie dużej czujności i zwracanie uwagi na wszelkie potencjalne zagrożenia, choćby krawężniki chodników, czy stopnie schodów. O każdej z nich należy informować podopiecznego i – jeśli to konieczne – pomagać mu je pokonać. Należy również informować osobę niewidomą o tym, co chce się jej w danej chwili zrobić. Brak tego typu komunikacji może stać się przyczyną poważnego stresu i pozbawiać osobę niewidomą poczucia bezpieczeństwa.
Przykładem sytuacji, w której ważna jest dobra komunikacja z podopiecznym, jest podawanie posiłków. Osoba pozbawiona sprawnego wzroku nie jest w stanie rozpoznać, z jakiego typu jedzeniem ma do czynienia – jaka jest jego konsystencja, układ na talerzu czy temperatura. Opiekun powinien więc ją o tym poinformować. Jeśli podajemy obiad o konsystencji stałej (np. mięso, ziemniaki, warzywa) wyjaśnijmy podopiecznemu, gdzie co znajduje się na talerzu. Można w tym celu wykorzystać porównanie do tarczy zegara – powiedzenie, że ziemniaki są na godzinie trzeciej, oznaczać będzie, że znajdują się po prawej stronie talerza, mięso „na dziewiątej” będzie po lewej. Jeśli jedzenie lub napój jest gorące, koniecznie należy powiedzieć to podopiecznemu, zanim mu je podamy.
Utrzymywanie porządku w mieszkaniu jest ważne zawsze, jednak w przypadku osób starszych nabiera wagi wyjątkowej. O ile bowiem dla osoby starszej, ale widzącej zmiana położenia jakiejś rzeczy nie będzie stanowić dużego problemu, o tyle dla osoby pozbawionej wzroku będzie to stanowić potencjalne niebezpieczeństwo. Dlatego bardzo istotne jest, żeby ustalić, gdzie znajdują się konkretne sprzęty (np. chodzik, laska, przybory higieniczne) i skrupulatnie pilnować, by nie opuszczały swojego miejsca. Podobnie jest w przypadku mebli. Aby uniknąć wypadków z udziałem sprzętów, każdy z nich powinien pozostawać na swoim miejscu, a jeśli przemeblowanie jest konieczne, należy dać podopiecznemu dość czasu na oswojenie się ze zmianami.
Osoby, które straciły wzrok w sposób nagły mogą bardzo przeżywać swój stan. Ważne jest, byśmy zachowali wobec nich dużą wyrozumiałość i cierpliwość – nauczenie się na nowo wykonywania podstawowych czynności wymagać będzie czasu i dużo poświęcenie. Zdarzyć się może również, że senior, który stracił wzrok, podda się, będzie odmawiał jakichkolwiek aktywności oraz kontaktu z ludźmi. Również wtedy ważne jest odpowiednie podejście. Nie należy takiej osobie się narzucać czy krytykować, gdyż emocje, których doświadcza nie są jej wyborem, zaś powodowanie większego stresu może tylko pogarszać ten stan. Warto w takich sytuacjach skontaktować się z organizacjami specjalizującymi się w aktywizacji osób ociemniałych oraz ich edukacji.
58 551 00 52